Του Γιώργου Λαουτάρη
Θέμα συζήτησης στη Βουλή έγινε αυτή την εβδομάδα ο θεσμός του συμμετοχικού προϋπολογισμού, με τον υπουργό Εσωτερικών να δηλώνει στην εθνική αντιπροσωπεία ότι η πρόταση “συμπεριλαμβάνεται στη λογική του σχεδίου των βαθιών αλλαγών που είναι ώριμες πια και προωθούνται από το Υπουργείο στο επίπεδο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης”.
Η πραγματικότητα είναι ότι ήδη από τον “Καλλικράτη” υπάρχουν προβλέψεις για την ενεργό συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας, ωστόσο στη μεγάλη πλειοψηφία των Δήμων αυτές οι διατάξεις ατόνισαν. Κατά τη βουλευτή Αννέτα Καββαδία που έθεσε την ερώτηση στη Βουλή, η γνώμη των δημοτών δεν θα πρέπει να έχει μόνο συμβουλευτικό χαρακτήρα αλλά και αποφασιστικό ρόλο, ενώ ανέφερε ότι περίπου 1.000 πόλεις παγκοσμίως –οι 80 εξ αυτών στην Ευρώπη– έχουν υιοθετήσει, ως σήμερα σε παραλλαγές διαδικασίες κατάρτισης Συμμετοχικών Προϋπολογισμών.
Στο “πόρισμα” που συνέταξε τον Φεβρουάριο η Επιτροπή του Υπουργείου Εσωτερικών για την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου της Αυτοδιοίκησης, υπάρχει μια όχι πολύ σαφής σχετική αναφορά στο κεφάλαιο των προτάσεων: “Ως άμεσο μέτρο προτείνεται η αξιοποίηση των ανενεργών διατάξεων του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου όπως ορίζεται από το Ν. 3852.2010. Περαιτέρω, θα πρέπει να θεσμοθετηθούν νέες μορφές συμμετοχικού προϋπολογισμού. Το θέμα αυτό απαιτεί περαιτέρω εξειδίκευση με τη συμμετοχή της ΚΕΔΕ που θα αξιοποιεί τόσο τη διεθνή εμπειρία όσο και τις αρχές του δημοκρατικού προγραμματισμού”. Επιπλέον προτείνεται να συμπληρωθεί ο εν ισχύ Κώδικας Δήμων και Κοινοτήτων με την προσθήκη ότι “διαδικασία απολογισμού και κοινωνικού ελέγχου να γίνεται και από τα συμβούλια των Δημοτικών Ενοτήτων και Κοινοτήτων”.
Σήμερα, υποτίθεται ότι ο αδιαμεσολάβητος λόγος της τοπικής κοινωνίας στον Προϋπολογισμό των ΟΤΑ εκφέρεται στην Επιτροπή Διαβούλευσης, μέλη της οποίας είναι οι συλλογικοί φορείς των δήμων και δημότες που κληρώνονται τυχαία. Ωστόσο κάποιοι Δήμοι προσπερνούν την υποχρέωσή τους να συστήσουν Επιτροπή Διαβούλευσης, ενώ ο καθαρά γνωμοδοτικός χαρακτήρας της Επιτροπής και τα ασφυκτικά συνήθως χρονικά περιθώρια, δεν αφήνουν καθόλου χώρο για μια εις βάθος επεξεργασία προτάσεων από “τα κάτω”.
Μια ενδιαφέρουσα και πολύ πρωτοποριακή μορφή συμμετοχικού προϋπολογισμού έχει εφαρμόσει ο Δήμος Κηφισιάς στην Αττική. Η δημοτική αρχή αποφασίζει να διαθέσει ένα ποσό κάθε χρόνο (για το 2017 διατέθηκαν 330.000 ευρώ) για μικρά και μεσαία έργα και υπηρεσίες που επιθυμούν οι πολίτες να υλοποιηθούν στην περιοχή τους. Η μεθοδολογία που ακολουθείται είναι η εξής: Οι δημότες με συνοικιακές συνελεύσεις ανά δημοτική ενότητα εκλέγουν αντιπροσώπους και έπειτα συζητούν και υιοθετούν τις προτάσεις των αντιπροσώπων τους. Σε καθολική ψηφοφορία τίθενται όλες οι προτάσεις που ιεραρχούνται ανάλογα με τη δημοφιλία τους. Το Δημοτικό Συμβούλιο κατόπιν επικυρώνει τις προτάσεις οι οποίες δρομολογούνται προς υλοποίηση.
Ανάλογη διαδικασία ξεκίνησε φέτος και ο Δήμος Χαλανδρίου, υιοθετώντας πιλοτικά τον συμμετοχικό προϋπολογισμό σε μία συνοικία του και αφιερώνοντας για το σκοπό αυτό 150.000 ευρώ. Στην ιστοσελίδα του Δήμου Χαλανδρίου έχουν αναρτηθεί τα πρακτικά από την τελική συνέλευση που πραγματοποιήθηκε τον Μάιο, στην οποία ψηφίστηκαν οι προτάσεις, όπου συμμετείχαν και ψήφισαν 140 κάτοικοι. Στις πρώτες θέσεις των προτάσεων διαβάζουμε την ανάπλαση μιας περιοχής με κατασκευή περιπατητικής διαδρομής και ποδηλατόδροµο, ανακατασκευές σε σχολεία, τοποθέτηση στηλών φωτισµού µε φωτοβολταϊκά και κατασκευή γηπέδου 5×5. Η δημοτική αρχή δήλωσε ότι θα ανακοινώσει πόσες προτάσεις θα υλοποιηθούν, ανάλογα με την προτεραιότητα όπως την αποφάσισαν οι πολίτες, και σύμφωνα με τη διαδικασία που ψήφισε το Δημοτικό Συμβούλιο, δεσμεύτηκε να εντάξει τις προτάσεις σε σχετικούς κωδικούς κατά την 1η αναμόρφωση του Προϋπολογισμού.
Δεν γνωρίζουμε ακόμα ποια μορφή θα πάρει ακριβώς ο θεσμός του συμμετοχικού προϋπολογισμού στο νομοσχέδιο του ΥΠΕΣ για τον νέο “Καλλικράτη”, ωστόσο η κυβέρνηση δείχνει να κινείται σε πρωτοβουλίες που θα κλονίσουν αποφασιστικά το σημερινό μοντέλο της απόλυτης κυριαρχίας του Δημάρχου, όπως η απλή αναλογική στην ανάδειξη των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων και η μεταβίβαση των αρμοδιοτήτων της Οικονομικής Επιτροπής και της Επιτροπής Ποιότητας Ζωής (οργάνων που σήμερα ελέγχει απόλυτα η δημοτική πλειοψηφία) στα τοπικά Συμβούλια Δημοτικών Κοινοτήτων.
Ξεκολλάει ο Έλληνας από τον καναπέ;
Οι μηχανισμοί και οι θεσμοί κοινωνικής συμμετοχής στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων είναι μια ιδέα που ακούγεται ωραία, όμως προϋποθέτει κάτι καθόλου αυτονόητο: την ενεργό δράση των πολιτών.
Οι ενδείξεις που έχουμε μέχρι σήμερα για το βαθμό εμπλοκής που θέλουν να έχουν οι δημότες στη λήψη των αποφάσεων που τους αφορούν δυστυχώς δεν είναι ενθαρρυντικές. Ο θεσμός της Επιτροπής Διαβούλευσης κατά γενική ομολογία απέτυχε, ενώ η παθητικότητα και η διάθεση ανάθεσης των συλλογικών υποθέσεων σε “ειδικούς” είναι γενικά συμπτώματα της εποχής μας.
Κάποιοι αποδίδουν την αποτυχία αυτή στο συμβουλευτικό και γνωμοδοτικό χαρακτήρα που έχουν τα συμμετοχικά όργανα μέχρι σήμερα. Υποστηρίζουν ότι αν αντί για διακοσμητικό ρόλο αποκτήσουν αποφασιστικές αρμοδιότητες, αυτό θα μαγνητίσει το ενδιαφέρον των πολλών.
Η αλήθεια είναι ότι στη χώρα μας δεν έχει ποτέ καλλιεργηθεί μια κουλτούρα στην πολιτική συμμετοχή. Η μεγάλη πολιτική και η αυτοδιοίκηση παραμένουν μια ενασχόληση μιας ομάδας ανθρώπων με μικρές ή μεγάλες φιλοδοξίες, που πάντως επιθυμούν να εκπροσωπήσουν τους συμπολίτες τους. Η πολιτική ενασχόληση για τους πολλούς εξαντλείται στη συμμετοχή στις εκλογές.
Μόνο με καλλιέργεια του αντιπαραδείγματος, αυτού της αδιαμεσολάβητης συμμετοχής στη λήψη αποφάσεων, μπορεί να αντιστραφεί το κλίμα του “καναπέ”. Οι Δήμοι είναι μια καλή αφετηρία για ένα τέτοιο εγχείρημα.
[Δημοσιεύτηκε στον ΠΑΛΜΟ της Γλυφάδας, 4 Νοεμβρίου 2017]
