Του Γιώργου Λαουτάρη.
Άνοιξε τα χαρτιά της η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εσωτερικών για την αυτοδιοίκηση. Με συνέντευξή του ο γενικός γραμματέας του υπουργείου (και επί χρόνια υπεύθυνος αυτοδιοικητικών θεμάτων του κόμματος) Κώστας Πουλάκης έθεσε τον “οδικό χάρτη” της μεταρρύθμισης του “Καλλικράτη”, που θα έχει ένα σαρωτικό χαρακτήρα σε θεσμικό επίπεδο, τροποποιώντας σχεδόν τα πάντα, πλην του διοικητικού χωρισμού της χώρας.
Έχει μεγάλο ενδιαφέρον η θέση του Κώστα Πουλάκη ως προς τον ορίζοντα εφαρμογής των αλλαγών: “Στόχος μας είναι η εφαρμογή του νέου πλαισίου να έχει ολοκληρωθεί ως το 2019, ώστε οι επόμενες αυτοδιοικητικές εκλογές να αποτελέσουν το επιστέγασμα αυτής”, τόνισε χαρακτηριστικά. Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή στάσης, μιας και όταν ξεκίνησε ο σχετικός διάλογος επί υπουργείας Νίκου Βούτση, θέση του τότε υπουργού ήταν ότι οι αλλαγές στον εκλογικό νόμο της αυτοδιοίκησης δεν θα έπρεπε να έχουν άμεση εφαρμογή.
Φυσικά, αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στο στάδιο των προκαταρκτικών διαβουλεύσεων της κυβέρνησης με τους φορείς και η πληροφόρηση που δίνουν τα ανώτερα στελέχη του υπουργείου Εσωτερικών είναι “με το σταγονόμετρο”. Το βάρος του προκαταρκτικού διαλόγου και της πρώτης σύνθεσης απόψεων θα το σηκώσει μια 25μελής Επιτροπή στην οποία εκτός από τους θεσμικούς φορείς συμμετέχουν και επιστήμονες που θα επεξεργαστούν σε τεχνικό επίπεδο τις όποιες προτάσεις. Είναι σαφές πάντως ότι υπάρχει μια εκφρασμένη πολιτική βούληση για σημαντικές τομές στο δημαρχοκεντρικό μοντέλο όπως αυτό χτίστηκε επί δεκαετίες με παράλληλη ενίσχυση των συμμετοχικών θεσμών της αυτοδιοίκησης.
Κατά τον Κώστα Πουλάκη, λόγος αποτυχίας των μεταρρυθμίσεων που έγιναν μέχρι σήμερα ήταν ότι “απουσίαζε οποιοδήποτε όραμα και σχέδιο για το είδος, τη φυσιογνωμία και το ρόλο των Δήμων και των Περιφερειών στη σύγχρονη συγκυρία”. Η κατεύθυνση της κυβέρνησης στη μεταρρύθμισή της είναι σχετικά σαφής: “Πρόθεσή μας είναι να χτίσουμε μία Τοπική Αυτοδιοίκηση δημοκρατική και συμμετοχική, πρωταγωνίστρια στην υλοποίηση του στόχου της δίκαιης ανάπτυξης, οικονομικά βιώσιμη και διοικητικά αποτελεσματική, παρούσα με λύσεις και όραμα στην καθημερινότητα των πολιτών, αντιγραφειοκρατική, με ξεκάθαρες αρμοδιότητες και πραγματικά ενιαία και ισχυρή”, υπογράμμισε στη συνέντευξή του ο γγ του ΥΠΕΣ.
Ως προς τον εκλογικό νόμο της αυτοδιοίκησης ήταν μαζί σαφής και …ασαφής: “Στόχος μας είναι μια αυτοδιοίκηση που να λειτουργεί περισσότερο δημοκρατικά και να ευνοεί τη συμμετοχή των πολιτών. Προϋπόθεση είναι ο εκλογικός νόμος να είναι αναλογικός, ώστε να εκφράζονται όλες οι αυτοδιοικητικές απόψεις. Ο πλουραλισμός θα ενισχύσει την αυτοδιοίκηση”.
Αποκωδικοποιώντας τις κάπως γενικόλογες φράσεις του Κώστα Πουλάκη, μπορούμε με ασφάλεια να πούμε ότι οι κυοφορούμενες αλλαγές θα έχουν πολύ μεγάλο βάθος και έκταση. Τι μπορεί να αλλάξει στην κατεύθυνση αυτή;
Πρώτον, να ενισχυθούν οι αρμοδιότητες των Τοπικών Συμβουλίων και των Συμβουλίων Δημοτικών Κοινοτήτων, που σήμερα έχουν διακοσμητικό (γνωμοδοτικό) χαρακτήρα. Αυτή θα είναι μια αντιστροφή της συγκεντρωτικής δομής που επέβαλε ο “Καλλικράτης” αφαιρώντας από τους πρώην Δήμους και Κοινότητες ζωτικό έδαφος.
Δεύτερον, να προσδιοριστούν νέες αρμοδιότητες στις υπάρχουσες συμμετοχικές δομές που φυτοζωούν. Η Επιτροπή Διαβούλευσης είναι ένα καλό παράδειγμα μιας δημοκρατικής δομής που υπονομεύτηκε εξαρχής. Αν δοθούν αποφασιστικές αρμοδιότητες και ελεγκτικός ρόλος σε όργανα όπως η Επιτροπή Διαβούλευσης, τότε θα αλλάξει πλήρως η σημερινή εικόνα μονοπρόσωπης διοίκησης των Δήμων και των Περιφερειών.
Κορωνίδα όμως των αλλαγών είναι φυσικά ο τρόπος σύνθεσης των Δημοτικών και Περιφερειακών Συμβουλίων. Η προφανής αλλαγή του εκλογικού νόμου που μπορεί να κάνει αμέσως το σύστημα αναλογικότερο είναι η κατάργηση της πρόβλεψης να παίρνει ο πρώτος συνδυασμός τα 2/3 των εδρών, μια παραλλαγή του κοινοβουλευτικού “μπόνους” των 50 εδρών. Με άλλα λόγια η πρόβλεψη να μοιράζονται περισσότερες έδρες (ή και όλες) από τον πρώτο γύρο. Κάτι τέτοιο θα είχε ως αποτέλεσμα φυσικά μια ριζική αλλαγή: Να απαιτούνται συναινέσεις των παρατάξεων για τη λήψη αποφάσεων μιας και η διοικούσα παράταξη θα μπορούσε σε αυτή την περίπτωση να μην έχει εξασφαλισμένη πλειοψηφία. Θα άντεχε το πολιτικό σύστημα της αυτοδιοίκησης μια τόσο ριζική αλλαγή;
Ράβε ξήλωνε χωρίς σχέδιο προοπτικής
Αν μετρήσει κανείς τις θεσμικές μεταρρυθμίσεις που έχουν συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στην αυτοδιοίκηση, χάνει το μέτρημα. Ποιος θυμάται τους διορισμένους νομάρχες, την αιρετή “Υπερνομαχία Αττικής”, τον “Καποδίστρια”; Λίγους μήνες πριν τις αυτοδιοικητικές εκλογές του 2014, ο τότε υπουργός της ΝΔ, Κώστας Μιχελάκης, ανήγγειλε αλλαγή του εκλογικού νόμου της αυτοδιοίκησης με κατάργηση των συνδυασμών και επιλογή συμβούλων και δημάρχων / περιφερειαρχών από ενιαίες λίστες. Και εν τέλει απέσυρε την πρότασή του.
Το πρόβλημα δεν είναι ότι λείπει το όραμα για την αυτοδιοίκηση. Είναι ότι συγκρούονται μοντέλα διοίκησης και σχολές σκέψης στη χώρα μας, σε ένα ρευστό πολιτικό τοπίο όπου το κεντρικό σκηνικό μπορεί ανά πάσα στιγμή να ανατραπεί. Επιπλέον, οι πολιτικές παρατάξεις στην Ελλάδα έχουν σοβαρές διαφωνίες μεταξύ τους και παράλληλα έλλειψη κουλτούρας συναίνεσης και σύνθεσης. Το πρόβλημα αυτό αποτυπώνεται ανάγλυφα στην αυτοδιοίκηση όπου μπορεί κανείς να εισάγει αλλαγές κατά βούληση, σε αντίθεση με την κεντρική πολιτική σκηνή όπου το Σύνταγμα “φρενάρει” αστραπιαίες μεταρρυθμίσεις.
Δυστυχώς καμία θεσμική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να αλλάξει μια βασική αιτία για τις δυσλειτουργίες των δήμων και των περιφερειών: Ότι η αυτοδιοίκηση αντιμετωπίζεται ως “βατήρας” για πολιτικές καριέρες.
[Δημοσιεύτηκε στον ΠΑΛΜΟ της Γλυφάδας, 18 Ιουνίου 2016]
