Η ΓΣΨ είναι μια επιστημονικά τεκμηριωμένη προσέγγιση στον χώρο της ψυχολογίας. Είναι ένα πρακτικό εργαλείο, ένα μοντέλο ψυχοθεραπείας που λειτουργεί ως οδηγός για επίτευξη αλλαγών στη συμπεριφορά και την αντιμετώπιση των δυσκολιών που απασχολούν ή ακόμα και βασανίζουν το άτομο.
Το μοντέλο της γνωστικής – συμπεριφοριστικής προσέγγισης εισήχθη επισήμως από τον Aaron T. Beck στο πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια στις αρχές του 1960, ωστόσο οι ρίζες της συγκεκριμένης προσέγγισης φτάνουν μέχρι και την αρχαία Αθήνα. Βασικές θεωρίες προηγούμενων ετών, όπως για παράδειγμα η κλασσική εξαρτημένη μάθηση του Pavlov, ο συμπεριφορισμός, το μοντέλο του A. Ellis, οι μελέτες του Bandura και του Skinner αποτέλεσαν πυλώνες της νέας θεωρίας που σχηματίστηκε. Χρησιμοποιήθηκε αρχικά, ως μια δομημένη, βραχεία και προσανατολισμένη στο παρόν θεραπεία αποκλειστικά για την κατάθλιψη. Από τότε, το μοντέλο έχει εμπλουτιστεί, μελέτες απέδειξαν την αποτελεσματικότητά του και χρησιμοποιείται συνεχώς για την αντιμετώπιση πολλών δυσκολιών στη ζωή του ατόμου. Ειδικότερα, ενδείκνυται μεταξύ άλλων για τη διαχείριση του άγχους (ανησυχία, κοινωνική φοβία, αγοραφοβία, κρίσεις πανικού, άγχος υγείας), του συναισθήματος (θυμός, νευρικότητα, εκνευρισμός, απώλεια κινήτρου, πεσμένη διάθεση), της φοβίας, των καταναγκασμών, των δυσκολιών στον ύπνο, τη σεξουαλική συμπεριφορά ή/και την πρόσληψη φαγητού. Τα τελευταία έτη, η ΓΣΨ προσαρμόζεται επιπλέον για την υποστήριξη ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, παιδιών, εφήβων, γονέων και φροντιστών ατόμων με χρόνιες παθήσεις (καρκίνος, άνοια…). Φέρει επιπλέον, τα μέγιστα αποτελέσματα σε περιπτώσεις ατόμων που στοχεύουν στην αυτογνωσία και την καλύτερη κατανόηση του εαυτού.
Βάση της ΓΣΨ αποτελεί η θεωρία της γνωστικής τριάδας. Οι σκέψεις και οι πεποιθήσεις, τις οποίες συχνά αποκαλούμε γνωσίες, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση με τα συναισθήματα και τα σωματικά συμπτώματα που βιώνει το άτομο. Οι αρνητικές σκέψεις και τα δυσάρεστα συναισθήματα συχνά πυροδοτούνται όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάποιο δυσάρεστο για εμάς ερέθισμα ή κατάσταση. Οι σκέψεις που κάνουμε είναι υποκειμενικές με βάση το δικό μας πρίσμα ερμηνείας. Στις ίδιες καταστάσεις κάποιος άλλος ενδέχεται να αντιδρά διαφορετικά. Το σώμα βεβαίως “μεταφράζει” αυτές τις σκέψεις σε διάφορες αποκρίσεις όπως για παράδειγμα πόνος, ταχυκαρδία, εφίδρωση, εγρήγορση και πονοκέφαλος. Η συμπεριφορά μας σε αυτές τις δυσάρεστες καταστάσεις είναι προστατευτική με στόχο να αποφύγουμε αυτές τις σωματικές αισθήσεις. Με την αποφευκτική όμως συμπεριφορά η αρχική σκέψη επιβεβαιώνεται ως αρνητική ή απειλητική με αποτέλεσμα να ενισχύεται. Σταδιακά, δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος στον οποίο συνήθως βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι, χωρίς πραγματικά να είμαστε.
Ας δούμε ένα παράδειγμα. Το άτομο χρειάζεται να κάνει μια παρουσίαση στην εργασία του (κατάσταση) «Δεν θα τα καταφέρω, θα ρεζιλευτώ» (σκέψη) λύπη, απογοήτευση, έλλειψη κινήτρου (συναισθηματική απόκριση) πονοκέφαλος, ταχυκαρδίες (σωματική απόκριση) αποφυγή της παρουσίασης, το άτομο ισχυρίζεται ότι είναι άρρωστο και δεν πηγαίνει στην εργασία του (συμπεριφορά). Η αρχική σκέψη επιβεβαιώνεται, το άτομο μαθαίνει πως όταν εμφανίζεται ξανά η ίδια σκέψη, η συμπεριφορά πρέπει να είναι η αποφυγή. Στην ΓΣΨ επιχειρούμε συνεργατικά να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο τροποποιώντας έναν από τους παραπάνω παράγοντες. Συνήθως, οι αλλαγές λειτουργούν όπως τα ντόμινο. Αλλάζοντας ένα στοιχείο μπορείς ουσιαστικά να αλλάξεις ολόκληρο τον κύκλο.
Ανακεφαλαιώνοντας, ο τρόπος που σκεφτόμαστε επηρεάζει τον τρόπο που αισθανόμαστε και συμπεριφερόμαστε. Τα αισθήματά μας επηρεάζουν τις σκέψεις που κάνουμε και τον τρόπο που δρούμε. Η συμπεριφορά μας τροποποιεί τα αισθήματα και τις σκέψεις που κάνουμε. Η ΓΣΨ είναι κυρίως εστιασμένη στο εδώ και τώρα παρά στην προσπάθεια να λύσει προβλήματα του παρελθόντος. Ωστόσο, θεωρώ πως ο τρόπος που βιώνουμε τις πρώτες εμπειρίες στη ζωή μας επηρεάζει σημαντικά και σχηματίζει τον φακό μέσω του οποίου αντιλαμβάνεται κάποιος τον εαυτό του, τους άλλους και τον κόσμο γύρω του.
° Στέλλα Καρατζόγλου, Ψυχολόγος – Ειδ/μένη Γνωσιακή Συμπεριφοριστική Ψυχοθεραπεύτρια
[Δημοσιεύτηκε στον ΠΑΛΜΟ της Γλυφάδας, 10 Απριλίου 2021]
