Του Γιώργου Λαουτάρη.
Η διάσταση του φύλου στη γλώσσα που χρησιμοποιεί η δημόσια διοίκηση αποτέλεσε αντικείμενο πρόσφατης έρευνας που εκπόνησε η Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων. Στόχος της είναι να αναπροσαρμοστούν συνολικά τα διοικητικά έγγραφα που αναπαράγουν τα έμφυλα στερεότυπα που παραγνωρίζουν το θηλυκό γένος. Το συνολικό έργο εκπονείται με τη συνεργασία του Υπουργείου Εσωτερικών και ήδη την προηγούμενη εβδομάδα κυκλοφόρησε ένας “Οδηγός χρήσης μη σεξιστικής γλώσσας στα διοικητικά έγγραφα” που εν ευθέτω χρόνω θα οδηγήσει και σε πρακτικές αλλαγές.
Όπως σημειώνουν οι μελετητές, “η καταγραφή των σεξιστικών γλωσσικών χρήσεων στο πλαίσιο των εγγράφων της δημόσιας διοίκησης και η υπόδειξη εναλλακτικών γλωσσικών επιλογών μπορεί να λειτουργήσει διαπαιδαγωγητικά και μακροπρόθεσμα να συνεισφέρει στην αλλαγή των σεξιστικών προτύπων και τρόπων αναφοράς και αντιμετώπισης των γυναικών στο δημόσιο λόγο και χώρο”.
Αναφέρεται χαρακτηριστικά στη μελέτη των 132 σελίδων: “Πέραν της χρήσης του λεγόμενου «περιεκτικού» αρσενικού με συστηματική συμφωνία άρθρων, επιθέτων και αντωνυμιών σχεδόν αποκλειστικά στο αρσενικό γραμματικό γένος, χρησιμοποιούνται οι αρσενικοί τύποι των ονομάτων ακόμα και στην περίπτωση όπου υπάρχει είτε διτυπία (ο/η εργοδότης, η εργοδότρια, ο/η πρέσβης, η πρέσβειρα) είτε το αντίστοιχο ουσιαστικό θηλυκού γένους (ο εκπαιδευτής/ η εκπαιδεύτρια, ο μαθητής/ η μαθήτρια, ο νέος/ η νέα). Η μόνη περίπτωση χρήσης αποκλειστικά του θηλυκού αφορά το επάγγελμα της μαίας”.
Οι μελετητές, αφού αναλύουν ένα σύνολο εγγράφων που προέρχονται από υπουργεία, Δήμους και Περιφέρειες, συμπεραίνουν μεταξύ άλλων ότι “στο πλαίσιο των διοικητικών εγγράφων που καθιστούν «αόρατες» τις γυναίκες διαμορφώνεται τελικά μια μη ρεαλιστική εκδοχή του κόσμου και γίνεται προφανές πως οι μεν συντάκτριες/τες τους αγνοούν τη διάσταση του φύλου, οι δε αποδέκτριες/τες εμποδίζονται -έστω και «ασύνειδα»- να κατανοήσουν τη θεμελιώδη κοινωνική ανισότητα, δηλαδή την ανισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών, άρα και να την υπερβούν”.
Για να γίνει κατανοητή η δύναμη της γλώσσας, ας σκεφτούμε τους όρους που χρησιμοποιούνται στην αυτοδιοίκηση:
Ο δήμαρχος, ο περιφερειάρχης, ο αντιδήμαρχος, ο αντιπεριφερειάρχης, ο πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, ο γενικός γραμματέας, ο εντεταλμένος σύμβουλος.
Ιστορικά η ελληνική γλώσσα αποδίδει σε θέσεις υψηλού κύρους γένος αρσενικό, ενώ μόνο στην περίπτωση που το αναφερόμενο πρόσωπο είναι γυναίκα (και αυτό όχι πάντα) επιλέγεται η μορφολογία του θηλυκού ή απλώς η προσθήκη του θηλυκού άρθρου. “Το αρσενικό χρησιμοποιείται μεν κατά τρόπο «περιεκτικό» και για τη δήλωση του θηλυκού, αλλά στην πραγματικότητα εμφανίζει ως «φυσικό» γεγονός την μη άμεση αναφορά στα γυναικεία πρόσωπα παγιώνοντας σεξιστικά πρότυπα αναφοράς στον πληθυσμό”, τονίζουν οι μελετητές.
Η γλώσσα αντανακλά μια κοινωνική πραγματικότητα στο δημόσιο βίο, αλλά με τον τρόπο της συμβάλλει και στην παγίωση της πραγματικότητας αυτής ή διαφορετικά, δυσχεραίνει την αλλαγή της.
Στις δημοτικές εκλογές του Μαΐου 2014 εξελέγησαν μόλις 15 γυναίκες δήμαρχοι σε 325 Δήμους, ένα ποσοστό δηλαδή 4,6%. Στις δημοτικές εκλογές του 2010, οι γυναίκες δήμαρχοι ήταν μόλις 10. Στις 13 περιφέρειες, μόλις 2 γυναίκες αναδείχθηκαν στις πρόσφατες εκλογές στην περιφερειακή αρχή. Ακόμη, σύμφωνα με στοιχεία της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, οι γυναίκες συμμετέχουν στη Βουλή και την Ευρωβουλή σε ποσοστό κάτω του 24%, ενώ στην Ελλάδα λαμβάνουν 15% χαμηλότερο μισθό για ίση εργασία. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι στη χώρα μας το ένα τρίτο των γυναικών είναι άνεργες.
Υπάρχουν λοιπόν λόγοι να αλλάξουν πολλά στον τρόπο που βλέπουμε και στον τρόπο που περιγράφουμε τον κόσμο.
Διπλή καταπίεση και πολλαπλοί ρόλοι
Μήπως η αλλαγή της ορολογίας σε επίσημα έγγραφα είναι “φεμινιστικές εμμονές”;
Στην πραγματικότητα, αποτελεί στοιχειώδη δημοκρατική επιταγή, από την άποψη ότι στη γλώσσα έχουν αποκρυσταλλωθεί οι ιστορικά διαμορφωμένες ιεραρχικές σχέσεις μεταξύ των φύλων, που η σύγχρονη κοινωνία έχει πλέον υπερβεί. Η διοικητική γλώσσα εν προκειμένω είναι ένα από τα συντηρητικά στοιχεία του δημόσιου βίου που επιμένει να παρουσιάζει το αρσενικό ως εκπρόσωπο του συνόλου των ανθρώπινων υπάρξεων.
Ο “γλωσσικός σεξισμός” στον οποίο αναφέρονται οι συντάκτριες της μελέτης που εξέτασαν ένα μεγάλο και αντιπροσωπευτικό δείγμα από δημόσια έγγραφα, είναι φυσικά ένα μόνο -και μικρό ίσως- μέρος μιας διαμορφωμένης πραγματικότητας.
Στην πραγματικότητα αυτή, οι γυναίκες καλούνται να φέρουν σε πέρας πολύ ανταγωνιστικούς ρόλους ταυτόχρονα: Διατηρώντας τον παραδοσιακό ρόλο της συζύγου, μητέρας και νοικοκυράς, πιέζονται από τις οικονομικές συνθήκες να σταδιοδρομούν στον επαγγελματικό τομέα. Και είναι στην εργασία τους που υφίστανται την πλέον μειωτική διάκριση έναντι των ανδρών, όταν αμείβονται λιγότερο προσφέροντας ίση εργασία.
Ας είναι αυτές κάποιες σκέψεις για δράση, για την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας που τιμάται στις 8 Μαρτίου.
[Δημοσιεύτηκε στον ΠΑΛΜΟ της Γλυφάδας, 5 Μαρτίου 2016]
