Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (P.C.O.S)

Γράφει ο Δρακονταείδης Αγαμέμνων
Μαιευτήρας – Χειρούργος – Γυναικολόγος
email: agadrakdr@gmail.com – www.drdrakontaidis.gr

1. Τι εννοούμε όταν λέμε Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών;

Το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών ή αλλιώς Σύνδρομο Stein – Leventhal, από τους πρώτους που συσχέτισαν την αμηνόρροια με αμφοτερόπλευρες πολυκυστικές ωοθήκες, χαρακτηρίζεται από συνδυασμό συμπτωμάτων:

Α. διαταραχές εμμήνου ρύσεως (ολιγομηνόρροια έως αμηνόρροια)

Β. παχυσαρκία

Γ. υπερτρίχωση

Δ. υπογονιμότητα,

Για να τεθεί η διάγνωση είναι απαραίτητη η παρουσία τουλάχιστον δύο εκ των παραπάνω συμπτωμάτων και όχι όλων. Επιπλέον, στα διαγνωστικά κριτήρια περιλαμβάνονται η ανωοθυλακιορρηξία και η υπερανδογοναιμία. Η παρουσία κυστών στις ωοθήκες είναι συνήθης, αλλά όχι απαραίτητη για τη διάγνωση.

2. Που οφείλεται;

Η υπερανδρογοναιμία και η ανωοθυλακιορρηξία μπορεί να οφείλονται σε παράγοντες ενδοκρινολογικής φύσεως, δηλαδή τις ωοθήκες, τα επινεφρίδια, το δέρμα και τον λιπώδη ιστό και τον άξονα υποθάλαμος – υπόφυση.

Αναλυτικότερα, η υπερανδρογοναιμία μπορεί να οφείλεται σε ανωμαλία στη λειτουργία του ενζύμου που είναι υπεύθυνο για τον σχηματισμό ανδρογόνων στα επινεφρίδια και τις ωοθήκες. Τα αυξημένα επίπεδα τεστοστερόνης οφείλονται στις ωοθήκες, στις οποίες παρατηρείται υπερεπάρκεια προγεστερόνης. Τα αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων αναστέλλουν την ωρίμανση ωοθυλακίων

Το δέρμα και ο λιπώδης ιστός παίζουν ρόλο με μια σειρά μεταβολών, όπως την παρουσία της 5^α – αναγωγάσης στο δέρμα, η οποία καθορίζει την τριχοφυία, την αρωματοποίηση η οποία αυξάνεται με την αύξηση του σωματικού βάρους, τον μειωμένο μεταβολισμό των οιστρογόνων, την οιστραδιόλη η οποία παραμένει στα επίπεδα της παραγωγικής φάσης, τα αυξημένα επίπεδα οιστρόνης και την υπεροιστρογοναιμία η οποία έχει ως αποτέλεσμα την αντιστροφή του λόγου οιστρόνης/οιστραδιόλης.

Το σύστημα υποθάλαμος – υπόφυση παίζει σημαντικό ρόλο μέσα από μια σειρά μεταβολές, όπως την αύξηση επιπέδων GnRH που οδηγεί στην αύξηση επιπέδων LH και τον αυξημένο λόγο LH/FSH. Τα επίπεδα FSH δεν αυξάνονται ανάλογα με τα επίπεδα της LH, λόγω των αυξημένων επιπέδων οιστρογόνων και της ινχιμπίνης των ωοθυλακίων. Σε ποσοστό 25% των ασθενών παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα προλακτίνης, εξαιτίας των οιστρογόνων.

Επιπλέον, στο Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών μπορεί να παρατηρηθεί υπερινσουλιναιμία, με κύριο αίτιο την παχυσαρκία και αντοχή στην ινσουλίνη, η οποία όμως δεν είναι αποτέλεσμα υπερανδρογοναιμίας.

Τέλος, μπορεί να είναι και κληρονομικής αιτιολογίας, δεδομένου ότι συχνά παρουσιάζεται σε θήλεα μέλη της ίδιας οικογένειας.

3. Πόσο συχνό είναι;

Παρατηρείται σε  ποσοστό 5-10% σε γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας (12-45 ετών)

4. Πως εκδηλώνεται; Ποια είναι τα συνηθέστερα συμπτώματα;

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, τα συνηθέστερα συμπτώματα είναι διαταραχές εμμήνου ρύσεως (ολιγομηνόρροια έως αμηνόρροια), παχυσαρκία, υπερτρίχωση, υπογονιμότητα. Τα συμπτώματα αυτά σε κάποιες ασθενείς μπορεί να προκαλέσουν άγχος.

5. Πως τίθεται η διάγνωση;

Για να τεθεί η διάγνωση είναι σημαντική η λήψη ενός πλήρους ιατρικού ιστορικού. Είναι απαραίτητες αιματολογικές εξετάσεις στις οποίες συμπεριλαμβάνεται ορμονολογικός έλεγχος, με ιδιαίτερη έμφαση στο λόγο FSH/LH, όπου παρατηρούνται αυξημένα επίπεδα LH και φυσιολογικά ή ελαττωμένα επίπεδα FSH στο πλάσμα, στην  ορμόνη SHBG, η οποία παρατηρείται σε χαμηλά επίπεδα λόγω αυξημένων επιπέδων ανδρογόνων και στην ορμόνη DHEA-S, η οποία παρατηρείται σε αυξημένα επίπεδα. Στις αιματολογικές εξετάσεις συμπεριλαμβάνεται η καμπύλη ανοχής στη γλυκόζη με παράλληλη μέτρηση ινσουλίνης από την οποία αν προκύψει αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη αποτελεί ένδειξη Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών.

Ο υπερηχογραφικός έλεγχος αποτελεί χρήσιμη διαγνωστική μέθοδο. Το μέγεθος των ωοθηκών παρατηρείται αυξημένο με μικροκύστεις, σε αριθμό άνω των 7-8 ανά ωοθήκη, σε τοξοειδή μορφή.

6. Τι μπορεί να προκαλέσει;

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών, εξαιτίας των διαταραχών εμμήνου ρύσεως, όπως ολιγομηνόρροια ή και αμηνόρροια, μπορεί να ευθύνεται για υπογονιμότητα, λόγω των ορμονικών διαταραχών μπορεί να ευθύνεται για παχυσαρκία ή και αυξημένη τριχοφυΐα ή και ακμή.

7. Γιατί οι γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών έχουν προβλήματα με την περίοδο τους;

Οι διαταραχές της εμμήνου ρύσεως προκαλούνται από τις ορμονικές διαταραχές (διαταραχή των περιφερικών feedback). Τα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης παραμένουν υψηλά, τα επίπεδα της FSH δεν αυξάνονται, ώστε να οδηγήσουν στην ωρίμανση των ωοθυλακίων και μέσα από μια σειρά άλλων ορμονικών διαταραχών κανένα από αυτά τα ωοθυλάκια δεν οδηγείται σε ωοθυλακιορρηξία.

8. Ποια η σχέση του Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών με την παχυσαρκία;

Τα αυξημένα επίπεδα οιστρογόνων, τα οποία προέρχονται από την περιφερική μετατροπή των ελεύθερων ανδρογόνων, ασκούν τη δράση τους στα λιπώδη κύτταρα του υποδόριου ιστού προκαλώντας αύξηση βάρους και παχυσαρκία.

9. Μπορεί να βελτιωθεί με αλλαγές στον τρόπο ζωής;

Μπορεί να υπάρξει βελτίωση με αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, με ένταξη της σωματικής άσκησης στην καθημερινότητα, με ψυχολογική υποστήριξη μέσα σε ομάδες ατόμων που βιώνουν την ίδια κατάσταση (group therapy), μέθοδος η οποία εφαρμόζεται ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στην Αμερική. Στις ομάδες αυτές τα άτομα συναντώνται και μιλούν για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, την πρόοδο που επιτυγχάνουν, τους προβληματισμούς τους και λαμβάνουν ψυχολογική υποστήριξη.

10. Τι λύσεις υπάρχουν για το πρόβλημα (θεραπευτικές επιλογές – φάρμακα);

Α. Σε γυναίκες που δεν επιθυμούν κύηση η θεραπευτική επιλογή είναι η χορήγηση αντισυλληπτικών δισκίων χαμηλής δοσολογίας.

Β. Χορήγηση προγεστερινοειδούς για 10-14 ημέρες/μήνα μπορεί να εξασφαλίσει κυκλική εμφάνιση εμμήνου ρύσεως και αποτελεί φραγμό στη συνεχή δράση των οιστρογόνων στο ενδομήτριο.

Γ.  Η χορήγηση Αγωνιστών GnRH επιτρέπει τη διαφοροποίηση των ανδρογόνων και μειώνει την υπερτρίχωση.

Δ. Η χορήγηση γλυκοκορτικοστεροειδών βοηθά αποτελεσματικά στη μείωση της υπερανδογοναιμίας και την ακμή.

Ε. Η ινοσιτόλη, ένα βιταμινούχο συμπλήρωμα διατροφής που εντάσσεται στο σύμπλεγμα των βιταμινών Β, βελτιώνει την κλινική εικόνα και τη γονιμότητα των γυναικών, διορθώνοντας τις μεταβολικές και αναπαραγωγικές αλλαγές που σχετίζονται με το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών

Στ. Η μετφορμίνη χορηγείται όταν η ασθενής εμφανίζει υπερινσουλιναιμία ως ένα από τα συμπτώματα Συνδρόμου Πολυκυστικών Ωοθηκών

Ζ. Σφηνοειδής εκτομή ωοθηκών (εφαρμόζεται σε σπάνιες περιπτώσεις)

Η. Λαπαροσκοπική ηλεκτροκαυτηρίαση (εφαρμόζεται σε σπάνιες περιπτώσεις)

11. Πόσο σημαντική είναι η εξατομικευμένη προσέγγιση;

Η εξατομικευμένη προσέγγιση είναι εξαιρετικά σημαντική διότι κάθε ασθενής παρουσιάζει διαφορετικό συνδυασμό συμπτωμάτων. Συνεπώς, κάθε ασθενής αντιμετωπίζεται ανάλογα με τα συμπτώματα που εμφανίζει και ανάλογα με τις προσωπικές της ανάγκες, όπως για παράδειγμα την ανάγκη για τεκνοποίηση ή την ανάγκη για την βελτίωση της προσωπικής της εικόνας, μείωση τριχοφυίας, σωματικού βάρους ή αντιμετώπιση ακμής.

12. Πως αντιμετωπίζονται τα προβλήματα γονιμότητας στις γυναίκες με Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών;

Σε γυναίκες που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν πρέπει να επιτευχθεί πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας με φάρμακο εκλογής την κιτρική κλομιφαίνη. Η κιτρική κλομιφαίνη διαφοροποιεί τη δράση του υποθαλάμου επηρεάζοντας τη συγκέντρωση των ενδοκυτταρικών υποδοχέων των οιστρογόνων. Κατά τη λήψη κλομιφαίνης τα επιπεδα FSH και LH αυξάνονται προκαλώντας την ωρίμανση ωοθυλακίων, όπως συμβαίνει και στο φυσιολογικό κύκλο.

Υπό ορισμένες προϋποθέσεις μπορεί να χορηγηθεί βρωμοκρυπτίνη – δεξαμεθαζόνη, κεκαθερμένη FSH σε συνδυασμό με HCG.

[Δημοσιεύτηκε στον ΠΑΛΜΟ της Γλυφάδας, 5 Μαρτίου 2016]